U međunarodnim odnosima 21. veka sve izraženije je preplitanje tradicionalnih identiteta sa savremenim oblicima komuniciranja i projektovanja uticaja. U tom okviru, javna diplomatija u muslimanskom svetu dobija poseban značaj – ne samo kao alat za izgradnju međunarodnog ugleda, već i kao sredstvo unutrašnje kohezije i povezivanja transnacionalnih zajednica putem religije.
Religija kao osnova javne diplomatije
Islam, kao religija sa više od milijardu sledbenika širom sveta, ima duboko ukorenjenu sposobnost da funkcioniše kao globalna veza među narodima različitih kultura, jezika i istorijskih iskustava. Uloga vere u ovom kontekstu prevazilazi duhovnu dimenziju – ona postaje kanal za diplomatski dijalog, meku moć i kreiranje zajedničkog identiteta.
Kao što dr Bilal Zubair ističe, javna diplomatija u muslimanskom svetu ne može se posmatrati izolovano od verskih normi, jer su one često nerazdvojive od političkih i društvenih struktura. Time se otvara prostor za razvoj specifičnog oblika diplomatije – verske diplomatije – koja koristi religijske institucije, vođe i simbole za izgradnju i održavanje međunarodnih odnosa.
Istorijski koreni i savremena reinterpretacija
Od ranih dana islama, ljudi koji su širili veru – misionari, sufijski učitelji i učenjaci – delovali su kao proto-diplomate. Njihova putovanja i poruke oblikovale su kulturne pejzaže od Zapadne Afrike do Indonezije. Njihovi mauzoleji, škole i mreže sledbenika i danas su centri duhovnog i kulturnog uticaja.
U savremenom kontekstu, njihovu ulogu preuzimaju digitalni propovednici i online seminarije. Zahvaljujući društvenim mrežama i platformama za e-učenje, islamski učenjaci danas dopiru do miliona sledbenika – u dijaspori, na Zapadu, ali i u tradicionalnim muslimanskim zajednicama. Ova digitalna dimenzija značajno proširuje domet islamske javne diplomatije.
Transnacionalne mreže i institucionalna verska diplomatija
Organizacije poput Muslimanskog bratstva (Ikhwanul Muslimin), Tabligi džemata, kao i obrazovne institucije poput Al-Maghrib Instituta, razvile su paralelnu diplomatsku infrastrukturu. One obuhvataju obrazovanje, humanitarnu pomoć, ali i oblikovanje političke svesti kroz verski diskurs. Nisu sve ove organizacije bez kontroverzi, ali njihov značaj u oblikovanju odnosa između muslimanskih zajednica i država širom sveta je nesporan.
Religija u službi državnih interesa: primeri Saudijske Arabije, Irana i Turske
Saudijska Arabija koristi svoj status čuvara dva najsvetija islamska mesta za jačanje verskog legitimiteta i regionalnog uticaja, posebno među sunitskim populacijama. Iran, s druge strane, promoviše šiitski identitet kroz mrežu verskih institucija, stipendija i medijskih kanala.
Turska u poslednje dve decenije koristi versku komponentu u spoju sa kulturnim i istorijskim narativom – serije poput Ertugrul ili Uspon Osmanskog carstva služe ne samo zabavi, već i strateškom oblikovanju slike o Turskoj kao naslednici osmanske veličine i duhovnog autoriteta.
Humanitarna i krizna diplomatija: vera kao pokretač solidarnosti
Vera igra ključnu ulogu i u vremenu kriza. Tokom prirodnih katastrofa, kao što je bio zemljotres u Pakistanu 2005. godine, zemlje muslimanskog sveta su reagovale brzo i velikodušno, oslanjajući se na koncept zajedničke islamske obaveze pomoći (zakat, sadaka, vakuf). Islamske humanitarne organizacije aktivne su širom sveta – od Sudana do Sirije, od Jemena do Rohindža kampova u Bangladešu.
Pored pomoći, religijske vrednosti se koriste i kao osnova za posredovanje u sukobima. Katar je, na primer, bio domaćin pregovora između SAD i talibana, a Saudijska Arabija je posredovala između zaraćenih frakcija u Avganistanu devedesetih.
Soft power kroz sport i kulturu
Muslimanske države sve više ulažu i u soft power kroz sportsku diplomatiju. Korišćenjem popularnosti sportista muslimanske vere (npr. MMA boraca iz Dagestana), zemlje poput UAE i Saudijske Arabije povezuju sportsku kulturu sa islamskim identitetom. Veliki sportski događaji, uključujući Svetsko prvenstvo u fudbalu u Kataru, služe kao platforma za predstavljanje muslimanskog sveta u pozitivnom svetlu.
Istovremeno, kulturne manifestacije, festivali i međunarodni muzeji (npr. Muzej islamske umetnosti u Dohi) funkcionišu kao kulturni ambasadori, gradeći mostove i rušeći stereotipe o islamu u zapadnoj javnosti.
Zaključak: prema novoj paradigmi javne diplomatije
Muslimanski svet pokazuje da vera ne mora biti prepreka za međunarodni dijalog – naprotiv, može biti osnova za dublje povezivanje. Javna diplomatija zasnovana na religiji nudi specifičan model – onaj koji uvažava kolektivni identitet, kulturnu dubinu i univerzalne vrednosti kao što su milosrđe, dostojanstvo i solidarnost.
Za srpsku spoljnu politiku i kulturnu diplomatiju, razumevanje ovih modela nosi praktičan značaj – kako u bilateralnim odnosima sa muslimanskim zemljama, tako i u strategijama angažovanja sa dijasporom, migrantskim zajednicama i multilateralnim forumima u kojima religija ima uticajnu ulogu.
